Dương xỉ Java (tên khoa học: Microsorum pteropus) là một loài cây dương xỉ thủy sinh cực kỳ phổ biến trong giới chơi cá cảnh và aquascape. Với vẻ đẹp tự nhiên, sức sống mãnh liệt và yêu cầu chăm sóc đơn giản, nó là lựa chọn hàng đầu cho cả người mới bắt đầu và những người chơi có kinh nghiệm.
1. Giới thiệu chung
- Nguồn gốc: Đông Nam Á (Thái Lan, Malaysia, Philippines, và đảo Java của Indonesia).
- Vị trí trong bể: Trung cảnh, hậu cảnh, hoặc bất cứ đâu có thể buộc/dán lên lũa, đá.
- Đặc điểm: Là một loài thực vật biểu sinh (epiphyte), nghĩa là trong tự nhiên, chúng mọc bám trên các bề mặt khác như đá, thân cây thay vì mọc từ dưới đất.
2. Đặc điểm nhận biết
Cấu trúc của dương xỉ Java khá độc đáo và khác biệt so với nhiều loại cây thủy sinh khác:
- Thân rễ (Rhizome): Là phần thân chính màu nâu hoặc xanh đậm, nằm ngang. Đây là nơi lá và rễ mọc ra. Đây là bộ phận quan trọng nhất của cây.
- Lá (Leaves): Lá có màu xanh lục, hình lưỡi mác, mọc thẳng đứng từ thân rễ. Tùy thuộc vào các biến thể khác nhau mà hình dáng lá có thể thay đổi.
- Rễ (Roots): Những sợi rễ nhỏ, màu đen hoặc nâu sẫm, có chức năng chính là bám vào giá thể (lũa, đá) chứ không phải để hút dinh dưỡng từ nền.
Một số biến thể phổ biến:
- Java Fern 'Narrow Leaf': Lá hẹp và dài hơn loại thường.
- Java Fern 'Needle Leaf': Lá cực kỳ hẹp, giống như những chiếc kim.
- Java Fern 'Trident': Lá phân nhánh, có hình dạng giống cây đinh ba.
- Java Fern 'Windeløv' (Lá sừng hươu): Đầu lá phân nhánh nhỏ, tạo thành hình dạng giống như gạc hươu, rất đẹp mắt.
3. Cách trồng và Chăm sóc
Điểm quan trọng nhất khi trồng dương xỉ Java là KHÔNG ĐƯỢC VÙI THÂN RỄ (RHIZOME) XUỐNG DƯỚI LỚP NỀN. Nếu thân rễ bị chôn vùi, nó sẽ bị úng và chết, dẫn đến cây cũng chết theo.
Cách trồng đúng:
- Buộc: Dùng chỉ cotton, cước câu cá hoặc dây buộc chuyên dụng để buộc nhẹ nhàng thân rễ vào một khúc lũa hoặc một viên đá. Sau một vài tháng, rễ cây sẽ tự bám chắc vào giá thể và bạn có thể gỡ dây buộc ra.
- Dán: Sử dụng keo dán thủy sinh (cyanoacrylate gel) để chấm một vài điểm lên thân rễ và dán trực tiếp lên bề mặt khô của lũa/đá. Giữ một lúc cho keo khô trước khi cho vào bể.
Yêu cầu chăm sóc:
- Ánh sáng: Thấp đến trung bình. Dương xỉ Java không ưa sáng mạnh. Ánh sáng quá mạnh có thể làm cháy lá hoặc kích thích rêu hại phát triển trên bề mặt lá.
- Dinh dưỡng: Cây hấp thụ dinh dưỡng trực tiếp từ cột nước. Vì vậy, việc châm phân nước tổng hợp định kỳ (mỗi tuần một lần) sẽ giúp cây phát triển khỏe mạnh và xanh tốt.
- CO2: Không bắt buộc. Cung cấp CO2 sẽ giúp cây phát triển nhanh hơn một chút nhưng nó hoàn toàn có thể sống khỏe trong các bể không có CO2.
- Thông số nước:
- Nhiệt độ: 20 - 28°C (68 - 82°F)
- pH: 6.0 - 7.5
- Độ cứng (GH): 2 - 15 dGH
- Cây có khả năng thích nghi rất tốt với nhiều điều kiện nước khác nhau.
4. Cách nhân giống
Nhân giống dương xỉ Java cực kỳ đơn giản và thường diễn ra một cách tự nhiên.
- Phương pháp 1: Phân chia thân rễ
- Dùng một chiếc kéo sắc hoặc dao lam để cắt thân rễ thành nhiều đoạn.
- Đảm bảo mỗi đoạn có ít nhất 3-4 lá và một ít rễ.
- Buộc hoặc dán các đoạn mới này vào giá thể khác để tạo thành cây mới.
- Phương pháp 2: Cây con trên lá (Adventitious Plantlets)
- Trên những chiếc lá già, khỏe mạnh, bạn sẽ thấy những cây con nhỏ xíu bắt đầu hình thành, thường là từ các đốm đen dưới mặt lá.
- Hãy để chúng phát triển tự nhiên. Khi cây con đã ra được vài lá và có rễ nhỏ, bạn có thể nhẹ nhàng tách chúng ra khỏi lá mẹ.
- Những cây con này có thể được thả nổi trong bể cho đến khi lớn hơn một chút hoặc buộc/dán trực tiếp vào giá thể.
5. Các vấn đề thường gặp
- Lá chuyển màu nâu/đen và tan rã (Melting):
- Nguyên nhân: Thường do thân rễ bị chôn, sốc nước khi mới thả vào bể, hoặc thay đổi môi trường đột ngột.
- Giải pháp: Kiểm tra lại cách trồng, đảm bảo thân rễ không bị vùi. Cắt bỏ những lá bị hỏng để cây tập trung dinh dưỡng nuôi lá mới.
- Đốm đen dưới mặt lá:
- Đừng lo lắng! Đây không phải là bệnh. Các đốm đen này là các ổ bào tử (sporangia), cơ quan sinh sản của cây. Từ những đốm này, các cây con có thể phát triển.
- Rêu hại bám trên lá (Algae):
- Nguyên nhân: Do dương xỉ phát triển chậm, chúng dễ bị rêu hại (đặc biệt là rêu đốm đen) tấn công, nhất là trong điều kiện ánh sáng mạnh và dinh dưỡng mất cân bằng.
- Giải pháp: Giảm cường độ hoặc thời gian chiếu sáng, tăng luồng nước, cân bằng dinh dưỡng và thả các loài động vật ăn rêu như ốc Nerita, cá bút chì, tép Amano.
Kết luận
Dương xỉ Java là một loài cây thủy sinh tuyệt vời, bền bỉ và linh hoạt. Khả năng thích ứng với nhiều điều kiện môi trường và vẻ đẹp cổ điển của nó làm cho nó trở thành một phần không thể thiếu trong rất nhiều bể thủy sinh trên khắp thế giới. Chỉ cần tuân thủ quy tắc vàng "không chôn thân rễ", bạn sẽ dễ dàng có được một bụi dương xỉ Java khỏe mạnh và sum suê.
Nguồn tham khảo: Dương xỉ Java - Kiểng Lá VN